New York Times: Projekti në Sazan dhe Aeroporti i Vlorës, zhvillim i turizmit në dëm të ekosistemeve

Dy propozime të mëdha të udhëhequra nga Jared Kushner dhe një aeroport i ri i mbështetur nga qeveria shqiptare fokusohen në një zonë të çmuar për biodiversitetin e saj.

A janë ato një shenjë e gjërave që priten të ndodhin? Ujërat e ndritshëm të lagunës së Nartës pasqyronin qiellin – derisa një zog masiv i bardhë u ngjit nga Adriatiku, duke rrëshqitur sipërfaqen me këmbët e tij të varura. “Është një pelikan dalmat,” tha udhërrëfyesi im, Julian Hoffman. Ishte hera e parë që shihja pelikanin në natyrë dhe u gëzova pa masë.

Prezantimi im me pelikanin ishte përmes një pikture të Eduard Lirit, natyralistit dhe piktorit të shekullit të 19-të, që ishte varur në shtëpinë e gjyshërve të mi.

Z. Hoffman dhe unë po ecnim në një rrugë ranore në Shqipërinë jugperëndimore, midis shkëlqimit të detit Adriatik dhe lagunës së Nartës, një vend i çmuar për shumëllojshmërinë e tij të pasur të shpendëve. Destinacioni ynë ishte një kodër që do të na ofronte një pamje të deltës së lumit Vjosa prej 59,000 hektarësh, e cila përfshin lagunën si dhe dunat e rërës, pyjet, kripërat dhe fshatrat e peshkimit. Delta është shtëpia e një morie speciesh bimore dhe shtazore, disa nga popullatat e të cilave po pakësohen, si pelikani dalmat.

Kur Lear pikturoi pelikanin, specia tashmë ishte në rrezik për shkak të gjuetisë dhe humbjes së habitatit. Sot është renditur si “afër e kërcënuar” nga Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës dhe në Shqipëri veçanërisht si “i rrezikuar në mënyrë kritike” nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit – “kjo është arsyeja pse vende si kjo deltë janë të domosdoshme për mbijetesën e saj,” tha zoti Hoffman.

Kisha udhëtuar drejt deltës për të parë një vend të njohur për egërsinë e tij – përpara se egërsia e tij të shuhej. Në vitin 2021, ekuipazhet hapën terren në skajin verior të lagunës së Nartës për të ndërtuar një aeroport të ri ndërkombëtar, pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për të zgjeruar turizmin në rajon. Projekti vazhdon sot, pavarësisht kundërshtimit nga organizatat joqeveritare kombëtare dhe ndërkombëtare dhe thirrjeve të përsëritura për të pezulluar ndërtimin nga Konventa e Këshillit të Evropës për Ruajtjen e Kafshëve të Egra Evropiane dhe Habitateve Natyrore.

Maja e kodrës ku po qëndronim, mund të bëhet një resort luksoz prej 1100 hektarësh me 6,000 dhoma hoteli dhe vila, nëse planet e Jared Kushner dhe firma e tij e investimeve, Affinity Partners, realizohen. Pamjet arkitekturore të projektit tregojnë struktura shumëkatëshe moderniste të ndërtuara në rreshta përgjatë lagunës dhe mbi duna, plazhe dhe koka, një qendër tregtare plot zhurmë, pishina, marina, skafe, jahte dhe një anije turistike, një traget që fluturon përgjatë lagunës në drejtim të aeroportit të ri.

Zoti Kushner dhe gruaja e tij, Ivanka Trump, planifikojnë një komunitet të ngjashëm turistik luksoz prej 1400 hektarësh në një ishull të pabanuar, Sazan, që shtrihet rreth gjashtë milje larg bregut nga skaji i lagunës, brenda një parku detar kombëtar.

Projektet e pasurive të paluajtshme, të cilat përfaqësojnë më shumë se 1 miliard dollarë investime të mundshme, kanë nxitur pakënaqësi në mesin e disa pronarëve vendas, të cilët vënë në dyshim nëse qeveria shqiptare po i afrohet zotit Kushner në mënyrë që të fitojë favore politike me vjehrrin e tij, Presidentin Trump. Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama e ka kundërshtuar pretendimin.

Asher Abehsera, një ekzekutiv amerikan i pasurive të paluajtshme që po mbikëqyr projektet, shkroi në një email se Affinity ishte tërhequr nga zona për bukurinë e saj të pacënuar natyrore, qetësinë dhe afërsinë e saj me qytetin e Vlorës.

“Aeroporti i ri i parashikuar do të përmirësojë më tej lidhjen, duke e bërë këtë destinacion të jashtëzakonshëm edhe më të dëshirueshëm,” shtoi ai. “Ne njohim biodiversitetin e pasur dhe peizazhin natyror në dhe rreth lagunës së Nartës,” vazhdoi z. Abehsera. “Ndërsa pjesë të zonës janë ndikuar historikisht nga bujqësia dhe ndërhyrja njerëzore, masterplani ynë është krijuar për të rivendosur dhe përmirësuar kushtet ekologjike.” Një zëdhënës i Affinity, Jonathan Gasthalter, tha se firma kishte mbajtur një firmë globale të zhvillimit të qëndrueshëm, Arup, si konsulentin kryesor inxhinierik për projektin. “Arup është lider në industri dhe standardi i artë për qëndrueshmërinë dhe mbrojtjen e mjedisit,” vazhdoi ai. Ozgur Gungor, një drejtues komunikimi në Arup, nuk pranoi t’i përgjigjet pyetjeve në lidhje me projektin.

Biodiversitet i jashtëzakonshëm

Bukuria ishte gjithandej rreth nesh, ndërsa unë dhe zoti Hoffman ngjitëm majën ranore të kodrës. Një liman bruz shtrihej poshtë nesh, përtej të cilit ishte ishulli i Sazanit, i rrethuar nga deti i gjerë Adriatik. Në lindje, peshkatarët komercialë në shkallë të vogël, hipur thellë në ujërat e lagunës, morën rrjetat e tyre.

Në veri, kilometra të tëra plazhe me rërë të pazhvilluar u shpalosën – midis shtrirjeve të fundit të bregdetit të egër të Mesdheut. Në jug të largët ishte Vlora, qyteti i tretë më i madh i Shqipërisë. Hulumtimi i kryer në prill 2024 nga një ekip ndërdisiplinor shkencëtarësh demonstroi biodiversitetin e jashtëzakonshëm të deltës së Vjosës.

Duke mbështetur rreth 248 lloje zogjsh, delta strehon gjithashtu breshkat me kokë dhe një nga fokat më të rrezikuara në botë, fokën murg mesdhetare, dhe shërben si një ndalesë kritike për miliona zogj që lundrojnë në rrugën e fluturimit Adriatik, rrugën migratore midis Afrikës Sub-Sahariane dhe Evropës. Si një nga disa deltat e fundit të lumenjve të paprekura të mbetura në pellgun e Mesdheut, sipas një studimi tjetër të vitit 2024, delta ka një rëndësi të pashembullt ekologjike për Detin Mesdhe dhe Evropën, duke mbështetur biodiversitetin e rajoneve.

Kur lumi Vjosa u shpall park kombëtar në mars 2023, delta e tij u përjashtua nga kufijtë e parkut. Delta dhe laguna e saj ishin tashmë të mbrojtura nga zhvillimet e mëdha atëherë, nga ligjet kombëtare dhe konventat ndërkombëtare të shkruara për të mbrojtur zona jashtëzakonisht të larmishme biologjike.

Por në shkurt 2024, Parlamenti i Shqipërisë i dha një komisioni të drejtuar nga zoti Rama autoritetin për të miratuar projektet kryesore të infrastrukturës turistike në zonat e mbrojtura. Ligji u miratua tri ditë pasi zoti Kushner njoftoi planet e tij të zhvillimit. Zyrtarë nga Zyra e Kryeministrit dhe Ministria e Turizmit dhe Mjedisit nuk iu përgjigjën kërkesave për koment.

“Ju mund ta shihni pse Kushner zgjodhi këtë vend,” tha z. Hoffman ndërsa ne ecnim në krye. “Por ju gjithashtu mund të shihni pse është një pikë ndalimi kaq e rëndësishme migratore.” Zogjtë, shpjegoi ai, anojnë në veri të qytetit të Vlorës dhe vijës bregdetare në jug të tij, sepse ato zona nuk ofrojnë më habitat të mjaftueshëm – “dhe ata vijnë këtu, në deltën, ku lumi Vjosa ka depozituar shtresa mbi shtresa llumi dhe sedimenti që mundësojnë një gamë masive zogjsh të gjejnë ushqim dhe strehim”.

Një kampion i turizmit

Më 30 dhjetor 2024, qeveria shqiptare dha miratimin paraprak për planet e Affinity për ishullin e Sazanit. Propozimi i firmës për lagunën e Nartës ende nuk është miratuar. Në Serbi, një projekt i veçantë i udhëhequr nga zoti Kushner për të ndërtuar një kompleks hotelesh luksoz, duke përfshirë kulla me logon e nënshkrimit “Trump”, në vendin e bombarduar të ministrisë së mbrojtjes të ish-Jugosllavisë në Beograd, u miratua nga qeveria në maj 2024. Muajin e kaluar, mijëra protestues u mblodhën kundër tij.

Ndërtimi i aeroportit dhe shqyrtimi i propozimeve të zotit Kushner për projektet e zhvillimit në rajon janë pjesë e një fushate të drejtuar nga zoti Rama për ta shndërruar vendin në një “kampion të turizmit”.

Në vitin 2023, Shqipëria u rendit e katërta në nivel global për rritjen më të madhe në përqindje të ardhjeve ndërkombëtare të turistëve. Ai ishte gjithashtu, në vitin 2024, renditej vendi i pestë më i varfër i Evropës.

Por Joni Vorpsi, një ornitolog që punon për grupin joqeveritar Mbrojtja dhe Ruajtja e Mjedisit Natyror në Shqipëri​​, beson se kostoja do të jetë e madhe, si në aspektin ekologjik ashtu edhe ekonomik. Puna e tij përfshin ruajtjen e pelikanit, rrugët e migrimit dhe kërkimin dhe nismat e ekoturizmit.

“Rama po sakrifikon thesaret që mund të krijojnë një ekonomi të qëndrueshme turistike këtu – një ekonomi që funksionon për të gjithë, jo vetëm për disa të zgjedhur,” tha ai. Vendpushimet sezonale mbushen gjatë verës, duke e tendosur infrastrukturën, tha zoti Vorpsi, dhe më pas shndërrohen në “qytete fantazmë” gjatë sezonit jashtë sezonit.

Plus, tha ai, shumica e të ardhurave nga projektet ka të ngjarë të kthehen tek korporatat që i zotërojnë ato, jo tek njerëzit vendas. “Turizmi në pronësi lokale, me bazë në natyrë, jo vetëm që do të ndihmojë zogjtë, por do të gjenerojë të ardhura që mbeten këtu,” tha ai.

Të nesërmen në mëngjes, u zgjova herët për të parë deltën nga kodra për herë të fundit. Kur arrita majën, m’u kujtua diçka që zoti Vorpsi kishte thënë për të ardhmen e këtij vendi. “Edhe nëse Kushner planifikon të ndërtojë gjelbërim, siç premton, shkatërrimi i një ekosistemi të pazëvendësueshëm nuk është i gjelbër”, më tha ai.

Projektet, vazhdoi ai, do të kenë pasoja më të gjera: jeta e egër do të prishet dhe aeroporti do të hapë dyert për më shumë zhvillim. “Do të ketë një efekt domino nga laguna veriore, përgjatë kësaj shtrirjeje të egër të bregdetit,” tha ai, “sepse sapo të ndërtohet një resort, pse jo edhe të tjerë pas tij?” /Përshtati ekofin.al

Më të lexuarat