Fondet buxhetore për mbetjet në rritje, shërbimi në përkeqësim
Pavarësisht investimeve të mëdha publike, mbulimi me shërbime për menaxhimin e mbetjeve ka rënë dhe incineratorët mbeten jofunksionalë.
Sipas të dhënave zyrtare të INSTAT, gjatë vitit 2024 rreth 89 për qind e popullsisë mori shërbime për menaxhimin e mbetjeve, duke shënuar një rënie me dy pikë përqindjeje krahasuar me vitin 2023. Megjithëse kjo përqindje është më e lartë se në vitin 2016, kur vetëm 69 për qind e popullsisë përfitonte këtë shërbim, përmirësimet nuk janë në raport me fondet e mëdha të investuara në këtë sektor gjatë viteve të fundit.
Investimet publike dhe impiantet jofunksionale
Rreth 14 miliardë lekë nga buxheti i shtetit janë përdorur për ndërtimin e tre incineratorëve në Tiranë, Fier dhe Elbasan, të cilët ishin parashikuar të modernizonin sistemin e trajtimit të mbetjeve urbane dhe të zëvendësonin depozitimin në fusha të hapura. Megjithëse kompanitë koncesionare kanë marrë pagesat për ndërtim dhe mirëmbajtje, asnjë prej impianteve nuk është funksional aktualisht, duke ngritur shqetësime për efektivitetin dhe transparencën e projekteve.
Shërbimi vendor dhe sfidat në terren
Bashkitë vazhdojnë të përballen me vështirësi në grumbullimin dhe transportin e mbetjeve, veçanërisht në zonat rurale, ndërsa qytetet e mëdha përballen me kosto të larta dhe mungesë kontrolli mbi menaxhimin e kontratave. Ekspertët theksojnë se për të arritur standardet e Bashkimit Europian, Shqipëria duhet të ndryshojë rrënjësisht mënyrën e financimit dhe zbatimit të politikave në këtë sektor.
Krahasimi me standardet europiane
Ndërsa në Bashkimin Europian mbi 45 për qind e mbetjeve urbane riciklohen, në Shqipëri kjo shifër mbetet nën 20 për qind. Vendet europiane kanë reduktuar varësinë nga landfilli dhe djegia përmes taksave të larta për depozitimin dhe nxitjes së ndarjes së mbetjeve në burim. Në shumë shtete është arritur digjitalizimi i sistemit të mbledhjes përmes sensorëve që matin mbushjen e koshave dhe aplikacioneve që gjurmojnë rrjedhën e mbetjeve.
Modele rajonale dhe praktika të suksesshme
Vendet e rajonit si Bosnja dhe Hercegovina apo Maqedonia e Veriut po zbatojnë modele bashkëpunimi midis komunave për menaxhimin e përbashkët të qendrave të riciklimit dhe landfill-eve, çka ka rezultuar e suksesshme për njësitë me kapacitete të kufizuara financiare dhe teknike. Shqipëria ka krijuar tashmë Agjencinë Kombëtare për Menaxhimin e Mbetjeve, por zbatimi i strategjisë kombëtare për menaxhimin e integruar mbetet ende i kufizuar.
